Cytryna Zwyczajna – citrus limon
Cytryna zwyczajna jest najpopularniejszym spośród tzw. kwaśnych cytrusów, dzięki swojemu niepowtarzalnemu kwaśnemu smakowi, atrakcyjnym żółtym owocom i mocnemu aromatowi.
Cytryna – drzewo
Drzewo tak zwanej właściwej cytryny osiąga wysokość od 3 do 6 metrów i ma ostre kolce na gałęziach. Cytryna uprawiana jest też jako roślina ornamentalna, karłowata, doniczkowa.
Liście często czerwonawe, gdy młode potem stają się ciemnozielone od górnej strony, jasnozielone z dołu, są okrągłe, eliptyczne lub podłużne jajowate.
Ich długość jest w przedziale od 6.25 do 11 cm, drobno ząbkowane o smukłych skrzydełkach na ogonkach. Lekko pachnące kwiaty mogą występować pojedynczo lub w grupie skupione w kątach liści.
Pąki są czerwonawe, a otwarte kwiaty mają 4 lub 5 płatków na 2 cm długich, koloru białego w środku i fioletowawego na zewnątrz. W środku usytuowane są pręciki (20 do 40 sztuk).
Owoce cytryny
Owoce cytryny są owalne z brodawką – zgrubieniem na wierzchołku, długie na 7 do 12 cm, w kolorze zazwyczaj jasnożółtym choć niektóre odmiany np. cytryna variegata są urozmaicone podłużnymi pasami w kolorze zielonym i żółtym lub białym.
Owoc w smaku kwaśny lub bardzo kwaśny, bardzo aromatyczny z również aromatyczną skórką 6 do 10 mm grubości. Wewnątrz jasnożółty, miąższ podzielony na 8 do 10 segmentów, soczysty kwaśny. Niektóre owoce bez pestek, w zależności od odmiany. Większość z nich ma kilka nasion – eliptycznych lub jajowatych, spiczastych, gładkich, ok 9 cm długich, wewnątrz białych. Czasem zdarzają się nasiona wielozarodkowe.
Pochodzenie cytryny
Prawdziwe pochodzenie cytryny nie jest znane, choć niektórzy uważają, że jej domem są północno-zachodnie Indie. Przypuszczalnie została sprowadzona do południowych Włoch w około 200 roku n.e.
Przed 700 r n.e. uprawiana była w Iraku i Egipcie, przed 1000 r dotarła do Sycylii a do Chin między 760 a 1297 r. naszej ery. Tutaj podsyłam link do sklepu ekologicznego, gdzie można kupić taki sok z cytryn, z Sycylii.
Między 1000 a 1150 rokiem Arabowie rozpropagowali cytrynę już wokół całego basenu Morza Śródziemnego. w 1493 roku do Ameryki nasiona cytryny zabrał Krzysztof Kolumb, gdzie dopiero zaczęły być uprawiane w Kalifornii w latach 1751/68.
Producenci cytryny
Na Florydzie cytryny zaczęły być uprawiane w 1839. Z powodu ciągłego importu tych owoców z Sycylii, komercyjna uprawa cytryny na Florydzie i w Kalifornii zaczęła się dopiero po 1870 roku. Produkcja na Florydzie została zahamowana przez mrozy które nawiedziły plantacje w 1886 roku, choroby oraz dużą konkurencję z Kalifornii.
Po niszczycielskim mrozie w na przełomie 1894/95 zrezygnowano całkowicie z uprawy cytryny na Florydzie. Po wprowadzeniu bardziej odpornych na chłód odmian zainteresowanie uprawą na Florydzie powróciło. Przed rokiem 1975 było już tam 8700 akrów sadów. Przed 1980 mróz zniszczył ponownie połowę upraw, jednak w tamtych czasach Floryda eksportowała i tak pokaźną liczbę ton cytryn.
W międzyczasie także Arizona rozwinęła wiele hektarów sadów cytrynowych, choć na mniejszą skalę niż w Kalifornii. Te dwa stany stały się liderem w produkcji cytryn na zachodniej półkuli. Dla przykładu Kalifornia wyprodukowała w sezonie 1956/57 42 milionów litrów mrożonego koncentratu z cytryny.
Obecnie Meksyk jest głównym producentem cytryn jednak są one uprawiane dla przetworów, kwasków, koncentratów. W Ameryce Łacińskiej cytryny raczej nie są uprawiane do sprzedaży jako świeże owoce. Liderem produkcji jest tam Argentyna i Brazylia. Wśród czołowych światowych producentów cytryny są Indie, Meksyk i Chiny.
Wymagania cytryny
Generalnie cytryna jest bardziej wrażliwa na zimno niż pomarańcza i mniej zdolna do regeneracji z uszkodzeń spowodowanych przez mróz. Krótkotrwale wytrzymuje chłód do – 4’C. Temperatura -7’C może uszkodzić drzewo. Kwiaty i młode owoce giną w -2’C. Dojrzałe owoce są uszkadzane w -3’C.
Optymalna temperatura dla cytryny zwyczajnej powinna wynosić od 25 do 30 stopni Celsjusza. Procesy fotosyntezy szczytują, gdy temperatura osiąga 30’C. Cytryna zwyczajna wytrzymuje także upały do ponad 40’C. Od 40’C wstrzymane są procesy wzrostu rośliny.
Citrus Limon uważana jest za roślinę, która toleruje bardzo nieurodzajne i słabe gleby. Na przykład na Florydzie gaje są głównie na piasku, w Kalifornii rośnie na ziemi pylasto-gliniastej o dużej zdolności zatrzymywania wody co normalnie szkodzi cytrusom.
W Gwatemali podłoże dla cytryn to piasek i glina . Odpowiednimi rodzajami gleb są również czarnoziemy. Ph powinno wynosić 5.5 do 6.5. Jeżeli kwasowość jest zbyt wysoka niezbędne jest zastosowanie wapna do osiągnięcia optymalnego poziomu.
Rozmnażanie cytryny
Większość odmian z powodzeniem rozmnożyć można przez ukorzenianie. Niektóre z nich, jak np. Meyer, rozmnożone tą metodą zaowocują od 2 do 3 lat wcześniej niż rośliny szczepione na podkładce a ich żywotność jest także długa.
W pełni produkują owoce przez 30 lat, a nawet i dłużej. Jednak wszędzie gdzie hodowane są komercyjne odmiany citrus limon, powszechnie rozmnaża się je szczepiąc na podkładkach innych cytrusów.
Np. na Florydzie cytryna szczepiona była na tzw. „rough lemon” czyli C. jambhiri, na pomarańczy chińskiej i mandarynce „Cleopatra„. Ostatnio wprowadzono także podkładki z pomarańczy gorzkiej, Volkameriany i Alemow.
Ciekawą odmianą jest popularna w Stanach Zjednoczonych Eureka. Jest ona niekompatybilna z podkładkami cytrang. Po szczepieniu powstaje zgrubienie a po jakimś czasie roślina może zginąć.
Uprawa drzew cytrynowych w sadach
Drzewa cytrynowe zwykle uprawiane są w rzędach oddzielonych od siebie 7.5 metra. Muszą być przycinane gdy są młode, aby nie przekroczyły wysokości od 3 do 3.6 metra. Po 12 latach gałęzie obcinane są drastycznie lub drzewa są zastępowane młodszymi.
Chwasty pomiędzy rzędami i drzewami powinny być usuwane, jednak należy uważać ze środkami chwastobójczymi, bo drzewka są bardzo na ich działanie wrażliwe.
Cytryna rosnąca w sadach jest nawożona 2 lub 3 razy w roku. Azot stosowany sprawia, że plony są obfitsze, a skórka zawiera więcej soku, jednak powoduje także słabsze dojrzewanie po zbiorach i sprzyja parchowaceniu roślin. Nawożenie potasem zwiększa kwaskowatość owoców. Mocne nawadnianie sadu zwiększa plony, zawartość soku w skórce, wielkość owocu i przyspiesza dojrzewanie.
Opłacalność handlu owocami cytryny jest uzależniona od pór w jakich są one zbierane i trafiają do klienta. Włoskie cytryny są zbierane tak wcześnie jak to jest tylko możliwe i dojrzewają „naturalnie” na drzewach. W Californii i na Florydzie na początku stosowano inne praktyki w zbiorze cytryn niż we Włoszech.
Pozwalano owocom pozostawać na drzewie aż do czasu, gdy zaczynały stawać się za wielkie. Z czasem zdano sobie sprawę z tego, iż wcześniejszy zbiór jest konieczny. California i Arizona wprowadziła zbiory w czasie w którym zawartość soku w owocach osiągnie 25 procent.
Używano pierścieni jako wskaźników komercyjnej wielkości owoców, następnie powtarzano zbiór postrzygaczem. Jeśli chodzi o cytryny, mechaniczny ich zbiór jest niemożliwy.
Kiedy zbierano cytryny?
Uprzednio na Florydzie cytryna była zbierana od połowy lipca do października i wysyłana do sklepów w formie świeżej. Następny zbiór odbywał się w listopadzie i przeznaczony był na przetwory.
Obecnie cały plon zbiera się tylko raz, a owoce w zależności od ich dojrzałości, wielkości i jakości są sortowane i sprzedawane jako świeże i na przetwory.
Praktycznie w różnych stronach świata stosowane są inne zwyczaje dotyczące zbiorów. Generalnie przyjmuje się zasadę, że owoce o średnicy 5.4 cm są za bardzo niedojrzałe aby potem osiągnąć odpowiednią jakość marketingową, a owoce powyżej 6.25cm są za wielkie.
Cytryny są sortowane według dojrzałości, wielkości i koloru, potem myte, spryskiwane środkami grzybobójczymi, pokrywane cienką warstwą wosku i przechowywane aż osiągną dojrzałość. Wtedy są gotowe do wysyłki.
Drzewa cytrynowe rodzą różnie w zależności od odmiany, miejsca i warunków pogodowych. Na Florydzie satysfakcjonującym jest otrzymanie 3 pudeł owoców z jednego drzewa.
W Indiach sześcioroczne drzewo wyprodukowało ogółem podczas tego czasu wzrostu 966 sztuk owocu, a po 9 latach 3173. Wciąż głównym wyznacznikiem jakości jest smak.
Przechowywanie cytryny
Cytryna jest zwykle przechowywana w temperaturze 13-14’C i wilgotności 85-90%. Zielone owoce mogą być magazynowane nawet przez 4 miesięcy lub dłużej podczas, gdy skórka staje się żółta i cieńsza a zawartość soku w miąższu 6-80%.
Przetrzymywane na drzewach stają się z czasem za bardzo słodkie i mniej soczyste. Proces dojrzewania zebranych, zielonych owoców czasem jest przyspieszany przez traktowanie ich etylenem, silanem lub etefonem jednak te zabiegi stymulują także gnicie.
W 1982 roku, Izraelscy badacze odkryli, że straty powodowane przez gnicie w procesie sztucznego dojrzewania cytryn może być zredukowane od 6.3 do 50 % przez pakowanie ich w 10 mikrometrowej grubości polietylenowe arkusze o wysokiej gęstości.
Ten sposób pozwala przechowywać owoce nie uszkadzając ich przez około 6 miesięcy.
Szkodniki i choroby cytryn
Choroby drzew cytrynowych są dużym wyzwaniem dla badaczy, którzy starają sie nadążyć z opracowywaniem antidotum. Na Florydzie najczęściej występującą chorobą jest parch (Elsinoe fawcetti) na owocach, liściach i pędach.
Z pozostałych zaraz to antraknoza owoców powodowana przez Colletotrichum gloeosporioides i Glomerella cingulata, „tłuste plamy” (Mycosphaerella citri), i gumoza (Diaporthe citri).
Ten ostatni drobnoustrój powoduje także melanoze.
Inne choroby zarejestrowane na Florydzie to Sphaeropsis tumefaciens, Rhizoctonia solani, plamistość liści (Mycosphaerella horii, Alternaria citri), tzw „zielony łupież” (Cephaleuros virescens), Cercospora gigantea, zgnilizna korzeni (Macrophomia phaseolina, Fusarium oxysporum, Pythium ultimum i Phytophthora parasitica), wirusy Exocortis, zielona pleśń (Penicillium digitatum), niebieska pleśń (P. italicum), różowa pleśń (P. roseum).
Większość tych chorób pojawia się również w innych miejscach na świecie, gdzie uprawiana jest cytryna i inne cytrusy. Prawdziwą udręką jest wirus Tristezy (CTV), który zniszczył na świecie setki tysięcy drzew cytrynowych, szczególnie tych szczepionych na pomarańczy gorzkiej.
W Kalifornii problemem dla plantatorów są dzikie króliki, które uszkadzają młode drzewka cytryn. W Azji szkodnikami jest także parę gatunków mrówek.
Zastosowanie cytryny
Powszechnie na świecie plasterek cytryny używany jest jako dodatek do gorącej lub mrożonej herbaty, drinków. Jest dekoracją do ryb i mięs.
Sok z cytryny jest głównym składnikiem lemoniady i innych napojów chłodzących. Cytryna jest składnikiem smakowym do tortów, ciast, ciastek, puddingów, sorbetów, konfitur, produktów farmaceutycznych.
Skórka nadaje się do kandyzowania. Sok z cytryny jest dobrym wywabiaczem plam a olej z jej skórki stosuje się do polerowania mebli, w produkcji detergentów, mydeł i szamponów oraz perfum. Zastosowanie cytryny jest wielorakie.
Odmiany cytryn
Najczęściej uprawiane odmiany cytryn na świecie to:
Berna
– cytryna uprawiana głównie w Hiszpanii, Maroku, Algieri.
Eureka
– wysiana w Kalifornii w 1858 r. najprawdopodobniej z pestek Femminello Lunario – Nie zyskała uznania na Florydzie za to jest główną odmianą cytryny w Kalifornii. Uprawiana także w Izraelu.
Interdonato
– Mieszaniec cytryny z cytronem, wychodowany na Sycylii, wypuszczony na rynek w 1875. Uprawiany w krajach Śródziemnomorskich – głównie Turcji.
Femminello Ovale
– jedna z najstarszych Włoskich odmian. Grupa Feminnello obejmuje 3/4 włoskiej produkcji cytryn.
Lisbon
– pochodzi z Portugalii. Owoce prawie identyczne z Eureką. Jedna z dwóch głównych odmian w Kalifornii.
Harvey
– rozpropagowana w Jacksonville na Florydzie. Owoce podobne do Eureki. Dość odporna na zimno.
Genoa
– Pochodzi z Włoch. Uprawiana na półwyspie apenińskim, w Stanach Zjednoczonych, w Indiach, Chile i Argentynie.
Primofiori
– główna odmiana w Hiszpanii.
Villafranca
– cytryna ta przez wiele lat była główną odmianą cytryny na Florydzie. Obecnie uprawiana komercyjnie w Izraelu i na mniejszą skale w Kalifornii.
Monachello
– prawdopodobnie hybryda cytryny z cytronem. Często występuje we Włoszech.
Bearss
– odmiana obejmuje 20% zbiorów cytryn w Brazylii.
Ponderosa
– zwana w Polsce „Skierniewicką” to mieszanka cytryny z cytronem. Nie uprawiana raczej komercyjnie. Rodzi duże owoce.
Meyer
– cytryna Meyera to mieszanka cytryny z pomarańczą słodką lub mandarynką. Taki krzew, jak poniżej możesz kupić w cenie 100 zł i rozpocząć hodowlę cytrusa we własnym domu.